ANG REBOLUSYONG NEOLITIKO AT ANG PAGSIBOL NG KABIHASNAN

***

Umunlad ang pamumuhay ng mga tao noong panahong Neolitiko na nagbigay daan sa isang pagsulong at pag-unlad na tuluyang nagpabago sa pamumuhay ng mga tao. Basahin at alamin kung anong uri ng mataas na pamumuhay ang nakamit ng mga tao noong sinaunang panahon.

ANG REBOLUSYONG NEOLITIKO AT ANG PAGSIBOL NG UNANG KABIHASNAN

Ang salitang REBOLUSYON ay nangangahulugang "Malawakan, mabilis at patuluyan pagbabago na nagaganap sa buhay ng mga tao na karaniwan ay nagaganap sa maikling yugto ng panahon lamang". Noong maganap ang panahong neolitiko ay nagsimula na rin ang rebulosyung neolitiko. Kung tawagin ng ilang antropologo ang malawakang pagbabagong ito ay "Rebolusyong Agrikultural" sapagkat sa panahong ito natuto ang mga tao ng pagtatanim at mag-alaga ng mga hayop.

Papaano napalawak ng mga tao ang kanilang pagtatanim?

Natutunan nilang gumawa ng mga payak na irigasyon para patubigan ang mga lupang kanilang sinasaka, gumawa ng mga "plot" para ipunin ang mga tubig sa lugar na kanilang pagtataniman, mag-alaga ng hayop sa kural, at gumawa ng mga kagamitang pangsaka upang maging malawakan ang kanilang mapagtataniman na siyang kinakailangan ng kanilang lumalaking pamayanan noon.

Sinaunang pamayanan ng Catal Huyuk

PAGSISIMULA NG PAGTATANIM AT PAG-AALAGA NG MGA HAYOP
Mga halamang ligaw ang karaniwang kinakain noon ng mga taong NEOLITIKO. Karaniwang ginagalugad nila ito sa kagubatan, kapatagan at minsan sa mga matutubig na lugar. Dahil trabaho noon ng mga lalaki ang mangaso kaya pinaniniwalaan ng ilang eksperto na mga babae ang mga unang naging magsasaka. Sila kasi ang mga nakatoka sa panggagalugad at pangangalap ng mga halamang pagkain kaya pinapalagay na natuto silang magtanim nito mula sa mga butong nakukuha nila sa mga halaman. Dahan-dahang naganap ang mga pagbabagong ito, iniwan ng mga tao ang kanilang "panggagalugad at Pangangasong" pamumuhay at nagsimulang magtanim at mag-alaga ng mga hayop. Natutunan na rin nilang mamuhay sa isang pamayanan habang lumalaki ang kanilang bilang. At habang palaki ng palaki ang kanilang bilang ay higit silang nagiging palaasa(dependent)sa pagtatanim at pag-aalaga ng hayop para matustusan ang kani-kanilang mga pamilya at buhay.

Mga ipong pagkain, butil, maunlad na sakahan at dami ng mga alagang hayop ang itinuturing na pag-aari noon ng mga neolitikong tao

Sa panahong ito natutunan din ng mga tao ang pagiimbak ng pagkain. Natuto na rin ang mga taong  tumira at manahanan sa isang pamayanan. Hinihinuha na dito na rin nabuo ang konsepto ng "pamilya" at "tahanan". Ang pamilya ay ang pinakamaliit na unit ng isang lipunan na binubuo ng ama, ina, at mga anak.

Mga alahas(bids)na natuklsan sa pamayanan ng Catal Huyuk

Sa panahon ding ito nagsimulang maglibing ang mga tao ng kanilang mga mahal sa buhay na pumapanaw. Sinasabing sa loob ng kanilang tahanan nililibing ng mga taga Catal Huyuk, isang neolitikong pamayanan sa Anatolia Turkey ang kanilang mga namayapang mga mahal sa buhay. Natuklasan ding marunong nang gumawa ng mga palamuti sa katawan ang mga neolitikong tao sa Catal Huyuk gaya ng mga alahas na bato(bids)at iba pang mga pesonal na kagamitan.

Nagiimbak na rin sila ng mga pagkain, gumagawa ng mga palayok upang lagayan ng mga tubig at imbakan ng mga binhing itatanim sa susunod na taniman at imbakan na rin ng kanilang mga pagkain. Sa panahong ito rin nagsimula ang konsepto ng pagmamay-ari ng mga ari-arian, at dahil dito ay nagsimula na rin ang sistemang antas panlipunan.

Libingan na natagpuan sa loob ng tahanan sa Catal Huyuk

Mababang uri ka ng tao sa lipunan kung wala kang pagmamay-ari at kakaunti ang iyong ari-arian.

 Dahil may pamayanan na, nabuo ang konsepto ng pamamahala, isang lider ang pipiliin upang mamuno sa loob ng pamayanan. Sa panahon ding ito nabuo ang konsepto ng paggamit ng mga rebulto para sa pagsamba sa kanilang mga diyos-diyosan.

PAGUNLAD NG TEKNOLOHIYA NG TAO

Isang rebulto na natuklasan sa Catal Huyuk

Ano mang bagay na ginagamit ng mga tao para makatulong at mapadali ang kanilang pamumuhay ay tinatawag na TEKNOLOHIYA. Karaniwang tinutuklas o nililikha ng mga tao ang isang teknolohiya para magamit sa kanilang mga pangangailangan sa buhay.Ilan sa mga naimbentong sinaunang TEKNOLOHIYA ng mga tao ang pagpapadaloy ng tubig mula ilog papuntang taniman, irigasyon ang tawag dito, kung hindi naimbento ng mga tao ito ay magiging imposible ang kanilang pagtatanim sa mga lugar na hindi abot ng katubigan at magiging imposible din ang paninirahan nila sa isang pamayanan.

Ilan pa sa mga pagbabagong naganap sa panahong ito ay ang mga bagong pamamaraan ng paggawa ng mga kagamitang bato.

Hinasang punyal na gawa sa bato

Lahat ng mga kagamitang bato sa panahong ito ay higit na matitibay at matitigas. Isa sa mga dahilan ay dahil ang mga ito ay hinahasa upang tumibay at tumalas. Halimbawa ang mga ararong ginagamit nila noon para pambungkal ng lupa ay gawa sa mga matitigas na bato na hinasa para maghugis araro. Ang mga sibat, punyal at dulo ng mga pana ay hinuhugisan at pinatatalas gamit ang isang hasaan. Ang hasaang bato ay maituturing na isang mataas na teknolohiya noong panahong neolitiko, isa ito sa mga imbensyon ng mga neolitikong tao na nagpagaang sa kanilang pamumuhay.

ANG PAKIKIPAGKALAKALAN NG MGA TAO
Ang mga pamayanang neolitiko ay kumalat sa kanlurang bahagi ng Asya. Hindi lahat ay naging maunlad ang pamumuhay kaya naimbento ng mga tao ang konsepto ng pagpapalitan ng mga produkto. Ang kakulangan ng isang pamayanan sa pagkain at kagamitan ay maaaring mapuno gamit ang pagpapalitan ng produkto. Ang tawag sa sistemang ito ng pagpapalitan ng produkto ay BARTER, isinasagawa sa pamamagitan ng PAKIKIPAG KALAKALAN kung saan maaari mong dalhin sa isang pamilihan ang iyong produkto para makipagpalitan ng iyong mga pangangailangan o pangangailangan ng iyong pamayanan.

Rutang pangkalakalan agrikultural noong panahon ng Neolitiko

Umunlad ang ganitong sistema ng pakikipagpalitan ng mga tao na humantong sa pagunlad ng isang pamayanan. Umunlad sapagkat ito ang naging sentro ng kalakalan sa isang lugar. Karaniwang mayaman sa mataas na antas ng teknolohiya ang isang pamayanang nagiging sentro ng kalakalan. Dahil may kakayahan silang tumuklas ng mga makabagong teknolohiya ay kaya din nilang palakihin at paramihin ang kanilang mga gawa at mga ani na nagreresulta sa pagkakaroon ng mga surplus na kagamitan at pagkain. Ang mga surplus na kagamitan at pagkain ang hinahango naman ng ibang tao at iniuuwi sa kanilang mga pamayanan. 

Ang mayamang lungsod ng SUMER, naging sentro ng kalakalan sa Mesopotamia, ang sinasabing unang lungsod na nakarating sa antas ng pagiging Kabihasnan sa buong  Asya

Hindi lahat ng pamayanan noong panahong neolitiko ay umunlad. Tanging ang mga pamayanang naging sentro lamang ng kalakalan ang siyang naging maunlad at nakarating sa antas ng pagiging sibilisado at nakapagtatag ng kanilang kabihasnan.

***

SOURCE: 

1. WORLD HISTORY: Perspective on the past By: DC Health

2. National Geographic Channel: Birth of Civilization

ANG MGA SINAUNANG TAO

Minsan magtataka ka at magtatanong kung papaano ba tayo lumitaw sa munado. Mahirap ipaliwanag sapagkat lumitaw tayo na ang nakagihasnan ay ito na, I mean namulat tayo na ganito na, tao na. Pero papaano nga ba lumitaw ang mga tao sa daigdig?ito ang tanong na bibigyan natin ng mga kasagutan sa araw na ito.

MGA PALIWANAG TUNGKOL SA PINAGMULAN NG TAO
May tatlong paliwanag tungkol sa pinagmulan ng tao. Ang una diyan ay ang mga paliwanag mula sa mga mitolohiya. Ayon sa mitolohiya na pinaniniwalaan ng mga Filipino, nailuwal sa mundo ang mga tao sa pamamagitan ng isang kawayan. Ayon sa kwento, may isang ibon na lumilipad sa kalangitan ang dumapo sa isang malaking kawayan at tinuka-tuka ito hanggang sa mahati sa dalawa. Lumabas sa kawayan ang dalawang tao at tinawag silang si "Malakas" at si "Maganda". Sila daw ang pinagmulan ng mga tao sa daigdig.

ANG ALAMAT NI MALAKAS AT NI MAGANDA

Ang ikalawang paliwanag ay tungkol naman sa paniniwalang pangrelihiyon. Ito ang pinakatanyag sa lahat at pinaniniwalaan ng bilyon-bilyong mga Kristiayano. Ayon sa paliwanang na ito, nalikha ang tao sa pamamagitan ng isang Diyos na may lalang. Mababasa ang mga tala tungkol sa paglalang ng mga tao sa Bibliya, partikular na sa aklat ng "Genesis". Tinawag ng panginoon bilang sina "ADAN" at "EBA" ang mga tao na kanyang nailalang. Ito ang pinaniniwalaang pinagmulan ng mga tao ayon sa mga Kristiyano.
Ang ikatlong paliwanang naman ay mula sa SIYENSYA. Ayon sa mga Siyentipiko at mga Antropologo, ang mga tao daw ay lumitaw sa daigdig sa pamamagitan ng proseso ng ebolusyon. Nag evolve ika nila, mula sa simpleng organismo hanggang sa maging tao.

SINA ADAN AT EBA

Isa sa mga nagkatha at tagapagtaguyod ng Teoryang ito ng ebolusyon ng tao ay si Chalrs Darwin.

CHARLES DARWIN

Ayon sa kanyang paliwanag, lahat daw ng specie sa daigdig ay nagmula sa iisang ancestor at na dumami ito at naging ibat-ibang specie at na ang taning "matibay at malakas" ay siyang nag evolve sa pamamagitan ng tinatawag na "natural selection". Hindi lahat ay tumanggap sa kanyang pananaw, subalit naging batayan ito ng mga siyentipikong pag-aaral tungkol sa pinagmulan ng tao.

MGA SIYENTIPIKO AT ARKEOLOGONG TUKLAS NA MAKAPAGBIBIGAY PALIWANAG TUNGKOL SA PINAGMULAN NG TAO.
Batay sa maka-siyentipikong pag-aaral ng pinagmulan ng mga tao, ang mga tao daw ay nagmula sa sinaunang mga specie ng Apes.  Ito ang tinatawag nilang mga specie ng "AUSTROLAPETHICUS" at ang pinakahuli ay ang specie ng mga "HOMO". Tinatayang nabuhay mahigit 2.5 milyong taon na ang nakalilipas.

  *APES --- Malalaking uri ng mga unggoy. Kilala din sa tawag na bakulaw ng mga Filipino.

Halimbawa ng isang APE o Bakulaw

*AUTROLAPETHICUS--- Nagmula sa salitang "Austra" na nangangahulugang TIMOG(south)at "Pithecus" na nangangahulugang APE(Bakulaw). Pagpinagsama ang mga salita, ito ay nangangahulugang "SOUTHERN APES". Tinawag na ganun sapagkat lahat ng mga labi at buto ng mga ito ay natagpuan lahat sa TIMOG AFRICA.

Artist impression ng isang uri ng AUSTRALOPITHECUS na natuklasan sa southern Africa.

*HOMO --- Nangangahulugang TAO, sila ang pinakahuling lumitaw na specie ng tao at pinaniniwalaang siyang ating pinagmulan. May tatlong tanyag na HOMO na natagpuan ng mga Antropologo. Ito ang mga sumusunod na Homo specie na natuklasan ng mga antropologo sa ibat-ibang panig ng Daigdig, una ang mga HOMO HABILIS, ikalawa ang mga HOMO ERECTUS, at ang ikatlo ay ang mga HOMO SAPIENS.
           

HOMO HABILIS --- Nangangahulugang taong marunong gumawa ng gamit o kagamitan.("HANDY MAN")

 http://archaeologyinfo.com/homo-habilis/

 HOMO ERECTUS --- Nangangahulugang "upright man" o taong tuwid kung tumayo. Natatangi sa ibang genus ng mga HOMO sapagkat  siya ay tuwid kung tumayo kumpara sa ibang  HOMO na medyo kuba pa ang pangangatawan.May kakayahan na din siyang gumawa ng mga kagamitan(tools)at nabuhay mahigit 1.9 milyong taon na ang nakakaraan.

                               http://www.livescience.com/41048-facts-about-homo-erectus.html

HOMO SAPIENS --- Nangangahulugang "modernong tao". Ang genus ng mga HOMO na nabubuhay hanggang ngayon. Tayo ang tinutukoy dito, lahat ng tao na nabubuhay ngayon ay sinasabing dito nagmula.

 http://archaeologyinfo.com/homo-sapiens/

MGA TANYAG NA MGA PREHISTORIKONG TAO

Ang    Homo  Sapiens  ang  pinakahuling  species ng  ebolusyon  ng  tao,  ang  Homo  Sapiens

Neanderthalensis(circa  200,000  -  30,000  taon  BP). Higit  na  malaki  ang  utak  ng  Homo  sapiens  kung ihahambing  sa  mga  naunang  species  kaya nangangahulugan   higit  ang  kanilang    kakayahan  sa
pamumuhay  at  paggawa  ng  kagamitan.  May  mga patunay  na  may  kaalaman  ang  Neanderthal  sa
paglilibing  samantalang  ang  Cro-Magnon  ay  lumikha ng sining ng pagpipinta sa kuweba.

LARAWAN NG BUNGO NG CRO-MAGNON

LARAWAN NG BUNGO NG HOMO-SAPIENS NEANDERTHALENSIS

PAINTINGS NA LIKHA NG MGA CRO-MAGNON

SINAUNANG URI NG PAMUMUHAY NG MGA TAO

Pagkaraang lumitaw ng mga HOMO species partikular ang mga HOMO HABILIS noong dakong 2.5 milyong taon na ang nakakaraan, nagsimula na rin ang PANAHONG PALEOLITIKO. Ito ang unang yugto ng pagunlad ng KULTURA ng mga tao.

ANG PANAHONG PALEOLITIKO --- Ang salita ay nagmula sa salitang Griyego na "PALEOS" na nangangahulugang "MATANDA O LUMA", at "LITHOS" na nangangahulugang "BATO". Sa panahong ito naobserbahan ang kauna-unahang anyo ng pamumuhay ng mga tao.May tatlong yugto(period)ang PANAHONG PALEOLITIKO, basahin at unawain sa tsart ang mga yugtong ito.

URI NG PAMUMUHAY NG MGA TAO NOONG PANAHONG PALEOLITIKO

Magagaspang na bato ang kagamitan ng mga tao sa panahong ito. Pulo-pulotong sila sa paghahanap ng mga pagkaing kinakalap(foraging)nila mula sa kapaligiran. Ganoon din ang kanilang sistema sa paghuli ng mga galang hayop(hunting)sa ilang.

Lagalag sila at palipat-lipat ng tahanan, subalit karaniwang panandaliang nananatili sa mga yungib at malalaking punong kahoy para makaiwas sa mga mababangis na hayop at ilan pang mga panganib na nagbabanta sa kalikasan.

MGA KAGAMITANG BATO NA GINAMIT NG MGA TAO NOONG PANAHONG PALEOLITIKO

Ginamit na sandata ng mga sinaunang tao na nabuhay noong PANAHONG PALEOLITIKO ang mga magagaspang na bato. Ginamit nila ito para manghuli ng mga maiilap na hayop sa ilang, panghiwa ng karne, pamputol ng kahoy, at maging sa pagkuha ng iba pang halaman. Natuklasan din nila ang APOY sa panahong ito. 

 

                              http://www.arheologija.narod.ru/d1ustanove/vrsac/Prehistoric.html

ANG PANAHONG NEOLITIKO
 Dahan-dahang umunlad ang pamumuhay ng mga tao hanggang makamit nito ang isa pang yugto na siyang naging dahilan ng tuluyang pagbabago sa kanilang pamumuhay at kultura sa pangkalahatan. Tinawag ang yugtong ito na PANAHONG NEOLITIKO. Basahin at unawain ang tsart tungkol dito.

URI NG PAMUMUHAY NG MGA TAO NOONG PANAHONG NEOLITIKO

Sa loob ng maraming libong taon, namuhay ang mga prehistorikong tao sa pangangaso at pangangalap ng pagkain. Dakong 12,000 taon nang matutuhan ng mga sinaunang tao ang pagtatanim. Tuluyan ding umunlad ang  kanilang mga  kasangkapan  sa  paggamit  ng  mas  makinis  na bato.  Ito ang nagpasimula sa Panahong Neolitiko.

Natuklasan nila ang pagtatanim ng butil, buto ng prutas, gulay at iba pang halaman. Nagawa nilang magpaamo ng hayop na nagsilbing malaking tulong sa kanilang mga gawain at pagbubungkal ng lupa. Nakagawa sila ng palayok mula sa luwad na ginagamit nila para lutuan at imbakan ng pagkain. Naging pirmihan na rin ang kanilang mga tahanan, nakapagtatag sila ng mga pamayanan, at dumating ang panahon ay nagkaroon sila ng mga pinuno at pamahalaan. Isang halimbawa ng neolitikong pamayanang ito ay ang "Catal Huyuk" na matatagpuan sa Anatolia Turkey.

MGA KAGAMITANG BATO NA GAMIT NOONG PANAHONG NEOLITIKO

 Mas makinis, pinakintab, at higit sa lahat ay may disenyo. Bawat desinyo at ayon sa kani-kanilang gamit sa pangangaso at gawaing bahay. Ipinapakita nito na ang mga taong ito ay maunlad na ang pag-iisip at may kakayahan nang magdesinyo at magpaunlad ng kanilang mga kagamitan.

ANG PANAHONG METAL

Nagkaroon  ng  malaking  pagbabago  sa  pamumuhay  ng  mga  sinaunang tao nang matutuhan nila ang paggamit ng mga kasangkapan at sandatang yari sa  metal.  Naganap  ito  dakong  4000  B.C.E. Inilalarawan  sa  susunod  na diyagram – ang Panahon ng Metal.  

Nahahati sa tatlong yugto ang PANAHONG METAL, batay sa uri ng ginamit na metal ang bawat yugto. Sinimulan ng mga HITTITE ang paggamit ng metal. Karaniwan nilang ginagamit ito sa armas pangdigma subalit kalaunan ay ginamit na din sa mga kagamitang ginagamit sa kanilang pang araw-araw na pamumuhay. Nagdulot ang paggamit ng metal sa higit pang pagunlad ng TEKNOLOHIYA.

MGA KAGAMITANG METAL NA GAMIT NG MGA TAO NOONG PANAHONG METAL

SINAUNANG PAMAYANAN NG MGA TAO NOONG PANAHONG METAL

 

TEKNOLOHIYA BILANG KASANGKAPAN SA PAG-UNLAD NG TAO

Ano ba ang TEKNOLOHIYA?bakit kinakailangan ng tao na makatuklas ng bagong teknolohiya?Para saan ito, at ano ang gamit para sa kanila?Papaano ito nagsimula at saan?ano ang mga naunang teknolohiya na naitalang ginamit ng mga tao?

Ang teknolohiya ay kaakibat na ng pag-unlad ng tao. Ito actually ang ginamit ng tao para mapadali ang kanilang pamumuhay. Nagsimula ito sa simpleng paggamit ng tao ng mga kagamitang bato bilang premitibong kagamitan. Lumawak at naging patuluyan ang pagtuklas ng tao sa mga bagay na makakatulong sa kanya(Teknolohiya)hanggang makamit nila ang isang mataas na antas ng pamumuhay. 

***

SOURCE: 

1.KASAYSAYAN NG DAIGDIG:Araling Panlipunan, kagamitan ng mga mag-aaral.

2. Buhay na Asya

3. Ilang piling tala mula sa wikipedia

4. http://www.arheologija.narod.ru/d1ustanove/vrsac/Prehistoric.html

5. http://archaeologyinfo.com/homo-sapiens/